آیا زمین در خطر است

جهان مفهومی بزرگتر از سیاره زمین دارد، اما جهان اصلی انسان ها زمین است که نابودی آن به وسیله برخوردهای سیارک ها، برابر با نابودی انسان ها است، رویدادی که محور بسیاری از فیلم ها بوده و به اعتقاد «بهرام مبشر» اخترشناس دانشگاه کالیفرنیا تخیلی و به دور از واقعیت هستند.

جهانی که در آن زندگی می کنیم در دید انسان های مختلف ابعاد متفاوتی دارد، عده ای آن را به اندازه خانه ای می بینند که در آن ساکن هستند، بعضی آن را به بزرگی شهر، کشور یا یک قاره می بینند، تعدادی نیز کل زمین را برابر کل جهان تصور می کنند و عده ای نیز برای آن حد و مرزی قائل نیستند، با این همه واقعیت عظیم و بی نهایتی که شاید به واسطه دسترسی نداشتن به رسانه های مختلف از دید گروهی از انسان ها پنهان مانده باشد، خانه، شهر، کشور، قاره و سیاره زمین را به ذره ای نامریی تبدیل می کند: سیاره زمین در برابر جهان هستی ذره ای ناچیز و کاملاً بی دفاع است.

خبر عبور سیارک ها از نزدیکی این سیاره یا شایعه نابود شدن زمین به واسطه یک سیارک یا سیاره گاه و بی گاه در روزنامه ها، وب سایت های خبری، وبلاگ ها و شبکه های اجتماعی و به تازگی در فیلم های سینمایی غوغایی زودگذر را ایجاد کرده است و دوباره به فراموشی سپرده می شود، درست مانند سیارکی که چندی پیش در حالی که بسیاری بی خبر از وقوع چنین پدیده ای لحظات زندگی خود را سپری می کردند، از فاصله ای نسبتاً نزدیک از کنار سیاره زمین گذشت.

سیارک ۲۰۱۲ Bx۳۴ به قطر ۱۱ متر جمعه شب، هفتم بهمن ۱۳۹۰ حدود ساعت ۱۹ و ۳۰ دقیقه به وقت ایران از کنار زمین عبور کرد. این سیارک از فاصله ۶۰ هزار کیلومتری سیاره زمین عبور کرد، برای درک بهتر میزان نزدیکی این سیارک به زمین می توان گفت که فاصله ۲۰۱۲ Bx۳۴ از زمین حدود دو برابر فاصله ای است که ماهواره های مخابراتی قرار گرفته اند، اما به دلیل ابعاد کوچک این سیارک رصد آن با تلسکوپ های زمینی بسیار دشوار بود. عبور این سیارک با وجود ابعاد کوچکی که داشت واقعه ای بزرگ به شمار می رود، چون به ندرت یک جرم آسمانی تا این حد به زمین نزدیک می شود.

حدود دو ماه پیش نیز سیارکی دیگر با وسعتی برابر ۴۰۰ متر از فاصله ۳۲۵ هزار کیلومتری زمین عبور کرد. این سیارک با نام ۲۰۰۵ YU۵۵ در گذشته به عنوان سیارکی شناخته می شد که طی بازگشت دوباره اش به سوی زمین در سال ۲۰۲۹ یا ۲۰۳۶ با این سیاره برخورد خواهد کرد. با این همه محاسبات جدید نشان می دهند این سیارک نیز برای زمین خطری به حساب نمی آید و از فاصله ای بسیار نزدیک، حدود ۲۹ هزار و ۵۰۰ کیلومتری از سیاره، عبور خواهد کرد.

دانشمندان دانشگاه «پوردو» در آن زمان اعلام کردند در صورتی که این سیارک به زمین برخورد می کرد، می توانست انفجاری چهار هزار مگاتنی ایجاد کند و منجر به ایجاد زمین لرزه ای هفت ریشتری شود. همچنین در صورتی که این سیارک روی اقیانوس فرود می آمد می توانست امواجی به ارتفاع ۲۱ متر به وجود آورد که می توانستند تا مسافت ۹۶.۵ کیلومتری در خشکی پیش بروند.

سیارک «آپوفیس» از دیگر شخصیت های مشهور فرضیه هایی است که پایان آنها نابودی زمین است، از سال ۲۰۰۴ تا کنون که این سیارک کشف شده پیش بینی هایی در خصوص فجایای برخورد این شهاب سنگ با زمین ارائه شده است به طوری که پیش بینی های اولیه نشان می داد که در سال ۲۰۲۹ آپوفیس با زمین برخورد خواهد کرد اما ارزیابی های بعدی نشان داد که در ۱۳ آوریل ۲۰۲۹ این شهاب سنگ عظیم از فاصله بسیار نزدیک از زمین (۳۶ هزار و ۳۵۰ کیلومتری) عبور خواهد کرد (در این فاصله ماهواره های مخابراتی در مدار اطراف استوا می چرخند) و در سال ۲۰۳۶ این شهاب سنگ بار دیگر به زمین رسیده و این بار به این سیاره برخورد خواهد کرد.

هر چند درصد این احتمالات بسیار پایین (یک در ۲۵۰ هزار) است با این وجود، زمین نمی تواند کاملاً دور از خطر باشد چرا که حتی مدارهای حرکت شهاب سنگ ها نیز می تواند در اثر تأثیرات نیروهای گرانشی سیارات تغییر کنند. اگر این شهاب سنگ به زمین برخورد کند شدت برخورد آن به ۸۷۰ مگاتن می رسد. این شدت ۶۵ هزار برابر بزرگتر از بمباران اتمی هیروشیما است.

در میان تمامی این فرضیه ها و احتمالات، صنعت سینما نیز بیکار ننشسته و با استفاده از شدت بالای جاذبه چنین موضوعاتی، فیلم هایی ساخته می شوند که نابودی زمین را به شکل های مختلف، به ویژه به واسطه رویدادهای فضایی به تصویر می کشند. از جمله جدیدترین این فیلم ها، «مالیخولیا» اثر کارگردان دانمارکی «لارس فون تریه» است که در آن علاوه بر روابط اجتماعی میان انسان ها، به نابودی زمین به واسطه برخورد سیاره ای چندین برابر بزرگتر پرداخته شده است.

فون تریه خود معتقد است که طرح اصلی فیلمش واقعاً در مورد پایان دنیا نیست بلکه در مورد مالیخولیای دنیای ذهنی است. با این همه با نگاهی صرفا علمی به بخش نجومی این فیلم، این نگرانی به وجود می آید که با در نظر گرفتن اینکه بسیاری از پدیده های کیهانی قابل پیش بینی یا قابل رصد نیستند، روزی احتمال وقوع چنین رویدادی وجود دارد؟

بهرام مبشر، اخترشناس دانشگاه کالیفرنیا«ریورساید» از جمله دانشمندانی است که نسبت به این نوع از فیلم ها بی تفاوت است. وی در پاسخ به ابهاماتی که برخی فیلم های تخیلی درباره پایان زمین و نابودی آن دارند گفت: این فیلم ها آثاری صرفا علمی تخیلی هستند و من معمولاً چنین فیلم هایی را نگاه نمی کنم.

مبشر در پاسخ به این پرسش که در آینده ای دور یا نزدیک امکان وقوع رویدادی مشابه با آن چه در این فیلم ها از سرنوشت زمین به خوبی به تصویر کشیده شده، یعنی برخورد سیاره ای چندین برابر بزرگتر با زمین، وجود دارد؟ می گوید: «هیچ سیارک یا ستاره دنباله داری که در آینده ای نزدیک، یعنی تا چند میلیون سال آینده، با زمین برخورد کرده یا حتی از فاصله ای بسیار نزدیک از کنار زمین عبور کند، وجود ندارد.»

به گفته مبشر فضا به اندازه ای وسیع و خالی است که احتمال وقوع چنین پدیده ای بسیار نادر است، اما غیرممکن نیست. در مقیاسی بزرگتر می توان گفت که کهکشان آندرومدا یکی از تهدیدهای احتمالی برای آینده زمین است.

مبشر می گوید کهکشان آندرومدا با سرعتی برابر ۳۰۰ کیلومتر بر ثانیه در حال نزدیک شدن به کهکشان راه شیری، سکونتگاه سیاره زمین، است. به دنبال این رویداد این کهکشان در چند میلیارد سال دیگر به راه شیری می رسد و با آن برخورد خواهد کرد که این برخورد می تواند پیامدهایی نیز برای زمین داشته باشد. به گفته مبشر، آن چه افراد مختلف در فیلم ها به تصویر می کشند تخیلی هستند و هیچ ارتباطی با واقعیت جهان ندارند.

آندرومدا در زبان فارسی «زن بَرزَنجیر» یا در زبان عربی «اِمرَاةالمُسَلسَله» یکی از صورت های فلکی در آسمان نیمکره شمالی است. کهکشان آندرومدا که ۲/۲ میلیون سال نوری با ما فاصله دارد، دورترین پدیده ای است که با چشم غیر مسلح دیده می شود.